De meesten van ons hebben weleens een potje Monopoly gespeeld. Dat spel verloopt steevast hetzelfde: wie aan het begin van het spel veel dure straten kan kopen, wordt uiteindelijk de winnaar. Zeker als er eenmaal hotels verschijnen op de Coolsingel en Kalverstraat. De rijken worden rijker en de armen armer. Het zogenaamde Mattheüs-effect.
Oorsprong in de bijbel
In het bijbelboek Mattheüs (25.29), maar ook in Lucas, zijn verwijzingen te vinden naar een parabel over het Mattheüs-effect.
Een meester vertrekt tijdelijk naar het buitenland en geeft zijn kapitaal in bewaring bij drie dienaars. De eerste ontvangt vijf munten, de tweede twee en de derde één.
Bij terugkomst vraagt de meester zijn geld terug. De eerste dienaar heeft het geld geïnvesteerd en verdubbeld, de meester ontvangt tien munten retour en is verrukt. Ook de tweede heeft het geld verdubbeld, hij geeft vier munten terug. De derde, met het minste geld, was zo bang die ene munt te verliezen, dat hij hem begraven heeft. Hij geeft zijn meester één munt terug.
Op dat moment ontsteekt de meester in woede. Hij straft zijn arme dienaar en geeft diens munt aan de dienaar die toch al de meeste munten kreeg.
Volgens schriftgeleerden moet je dit bijbelverhaal zo duiden dat de munten hier symbool staan voor de liefde voor God.
Merton
Rond 1968 benoemde Merton dit versnellingseffect als eerste als het Mattheüs-effect. Hij nam waar dat toch al eminente wetenschappers méér waardering kregen voor wetenschappelijk werk dan minder bekende geleerden. Terwijl het werk dat zij afleverden toch echt van gelijke kwaliteit was.
Later is het Mattheüs-effect breder getrokken dan alleen de wetenschappelijke wereld. ‘Geld maakt geld’, is een bekende uitspraak, waartegen onder anderen de Franse econoom Piketty zich verzet.
Kinderen die op de basisschool snel leren lezen, lezen daarna structureel méér dan hun leeftijdsgenoten. Hun woordenschat breidt daardoor alleen maar verder uit, wat resulteert in een algehele leervoorsprong
Mensen die in betere wijken wonen, ervaren daar méér veiligheid, méér saamhorigheid, méér hygiëne, waardoor zij hun talenten kunnen inzetten om zich nog meer te ontwikkelen, in plaats van deze te gebruiken om de basisvoorzieningen op orde te krijgen/houden.
Van schildpad tot miljonair
Is het Mattheüs-effect, eenmaal ingezet, nog omkeerbaar? Natuurlijk, er zijn uitzonderingen. Soms winnen Calimero, Klein duimpje en David (van Goliath) wél. Daar zijn we dan met z’n allen reuzeblij mee. Want we hebben nu eenmaal meer sympathie voor de underdog dan voor mensen die alles meezit.
In de film Trading Places uit 1983 werd het Mattheüs-effect kunstmatig omgedraaid. De succesvolle beurshandelaar als Louis Winthorpe III (gespeeld door Dan Aykroyd) ‘ruilt’ van plaats met zwerver Eddy Murphy. Het leidt tot hilarische scenes. Later is het experiment overgedaan. The Complete TurtleTrader vertelt het verhaal van Wall Street-hotshot Richard Dennis die zijn 23 volgelingen, de ‘schildpadden’, een techniek aanleerde om beursmiljonair te worden. Instant-winnaar, het kan dus wél.
TED Talk Thomas Piketty over ongelijkheid
In zijn TED Talk tijdens TEDxBerlin 2014 deelt de Franse econoom Thomas Piketty een formule voor ongelijkheid. Economische ongelijkheid is niet nieuw, volgens Piketty, met het neemt wel toe. Het Mattheüs-effect is ‘daarmee ‘impossible to ignore’.
